Lees dit artikel over het stimuleren van gezond gedrag binnen je bedrijf en wat een goede combinatie van in te zetten factoren en diensten zijn. Leg je als bedrijf meer de nadruk op intensieve persoonlijke begeleiding of pak je het meer groepsgericht aan?
Minister Ab Klink (Volksgezondheid) heeft de SER gevraagd zijn licht daarover te laten schijnen. Sommige bedrijven hebben eigen fitnessruimtes en stimuleren schaatscursussen en stoelmassages. Maar is gezond gedrag af te dwingen?
Christel Witteveen
Medewerkers van een Amsterdams rioolbedrijf groeven vroeger met een schep sleuven voor waterleidingen. Om het werk fysiek te verlichten, kregen ze kleine graafmachines. Wat bleek? De werknemers pasten niet in de machines omdat ze te dik waren. Dat was voor het management aanleiding om stappen te ondernemen tegen overgewicht bij het personeel. Bij IBM is een vrijwillige en kosteloze gezondheidscheck een belangrijk onderdeel van het gezondheidsbeleid. De gezondheidscheck analyseert het risico op ziekten die voort kunnen komen uit een ongezonde levensstijl. Medewerkers kunnen zo nodig intensieve begeleiding krijgen om hun potentiële gezondheidsproblemen aan te pakken.
Steeds meer bedrijven bekommeren zich om de gezondheid van hun personeel. Geen overbodige luxe: gezond personeel is immers een voorwaarde voor een gezonde organisatie. En het aantal mensen met overgewicht in Nederland neemt nog steeds toe. Karin Proper, senior onderzoeker bij de afdeling Sociale Geneeskunde van het VU Medisch Centrum: “De helft van alle mensen beweegt te weinig en slechts een enkeling voldoet aan de normen voor gezonde voeding. Mensen nemen vooral te veel vet tot zich. Wij onderzoeken welke programma’s het beste aansluiten bij welke werknemers en welke organisaties. Ook evalueren we leefstijlprogramma’s op kosteneffectiviteit.”
De grootte van het bedrijf, de aard van de werkzaamheden en de meest voorkomende klachten bepalen vaak hoe werkgevers hun gezondheidsbeleid vormgeven. “Bedrijven kunnen hun programma’s zo duur en goedkoop maken als ze zelf willen,” aldus Proper. “Het stimuleren van traplopen en wandelen rond lunchtijd hoeft niet zoveel te kosten, net zo min als gezond eten in de kantine.”
In de praktijk bestaan volgens de onderzoekster twee benaderingswijzen: een aanpak die gericht is op het individu en een aanpak gericht op verandering van de werkomgeving. “Van de individuele aanpak, veelal toegepast op hoogrisicogroepen, weten we dat intensieve begeleidingstrajecten het meeste effect bereiken. Het effect van een verandering van de werkomgeving is relatief bescheiden maar wel op een grotere groep toepasbaar.
Overigens mag een werkgever niet meteen verwachten dat er al in het eerste jaar na de invoering van het gezondheidsbeleid effecten optreden. Van een intensief leefstijlbegeleidingstraject was pas in het tweede jaar een gemiddelde daling in het ziekteverzuim van zes dagen zichtbaar.”
Persoonlijke balans
Het PreventieKompas, de gezondheidscheck die IBM hanteert, test onder andere op diabetes en obesitas, angst- en stressstoornissen en hart- en vaataandoeningen. “Wat nog het meest opvalt in de test is dat mensen vaak denken dat ze gezond bezig zijn, maar dat die gezondheid in de praktijk behoorlijk tegenvalt,” vertelt Sybrand van der Meulen van IBM. Als arbeidshygiënist let hij op de arbeidsomstandigheden bij het bedrijf, zoals voldoende frisse lucht en een veilige werkomgeving. “Een combinatie van bepaalde gezondheidsfactoren kan een hoog risico opleveren. Mensen bij wie diabetes in de familie voorkomt, lopen een verhoogd risico als ze zelf een licht overgewicht hebben of weinig bewegen.”
Van der Meulen benadrukt dat mensen vooral zelf inzicht moeten krijgen in hun gezondheidsrisico’s; pas dan raken ze gemotiveerd om eet- en leefgewoonten te veranderen. “Een werkgever kan werknemers slechts ondersteunen.”
Zen-meditatie
Bij IBM krijgen medewerkers alle ruimte om aan hun gezondheid te werken. Tussen zeven uur ’s ochtends en acht uur ’s avonds kunnen ze gebruikmaken van de fitnessruimte op het hoofdkantoor of ze kunnen cursussen volgen als ‘Zen-meditatie’ en ‘Persoonlijke balans’. Vooral die laatste cursus is populair. Daar leren mensen hoe ze voldoende ontspanningsmogelijkheden kunnen inbouwen in hun leven.”
Het Amsterdamse bedrijf Waternet schenkt ook al jaren aandacht aan de gezondheid van medewerkers, deels ingegeven door het overgewicht van de eerder genoemde medewerkers die niet meer in de graafmachines pasten. Elke twee jaar kunnen mensen zich vrijwillig aanmelden voor een gezondheidsonderzoek. In functioneringsgesprekken komt de gezondheid van de medewerker ook aan de orde.
“Bij klachten stelt een manager de vraag of de werknemer er iets aan wil doen en hoe het bedrijf kan helpen om de klachten te verhelpen”, vertelt beleidsadviseur Hans Groen. “Mensen met overgewicht worden dan bijvoorbeeld doorverwezen naar een diëtiste of een psycholoog. Overigens valt het mee hoeveel medewerkers echt intensieve begeleiding nodig hebben.”
Waternet probeert zoveel mogelijk preventief te werk te gaan door voorlichting te geven. En door te proberen invloed uit te oefenen op het voedselaanbod in de kantine. “We halen kroketten niet uit het assortiment, maar we kijken wel hoe we salades goedkoper kunnen maken”, aldus Groen. Verder biedt Waternet medewerkers een breed scala aan activiteiten. Overdag kunnen ze naar yoga, fitness of gebruikmaken van stoelmassage. Daarnaast promoot het bedrijf lidmaatschap bij een schaatsclub, zwemclub en een roeiclub en vergoedt een deel van de kosten daarvan.
Baten en lasten
De tweejaarlijkse gezondheidstest kost Waternet per deelnemer ongeveer 100 euro. Verder geeft het bedrijf geld uit aan de fitnessruimte en zo nu en dan aan een ludieke actie: dan leggen ze staatsloten neer op de trap om traplopen te stimuleren. “We hopen dat werknemers door een betere gezondheid minder zullen verzuimen,” zegt Groen. “Een procent minder verzuim levert al snel anderhalf miljoen euro op. Ook streven we naar grotere tevredenheid bij werknemers. Onderzoek toont aan dat iemand die goed in zijn vel steekt, veel productiever is. We zien ook graag dat medewerkers lang inzetbaar blijven. Het is voor henzelf en voor het bedrijf niet goed als ze voortijdig afbranden.”
Het PreventieKompas van IBM kost circa 160 euro per deelnemer. Het beheer van de fitnessruimte bedraagt al snel een paar ton op jaarbasis.
Van der Meulen: “Ons doel is niet zozeer een lager verzuim. Met ongeveer 3 procent ligt dat al behoorlijk laag. Wat ons betreft zit de winst meer in toegenomen flexibiliteit en creativiteit van medewerkers.”
Volgens Karin Proper van het VU Medisch Centrum bestaat er nog maar weinig Nederlands onderzoek naar het daadwerkelijke resultaat van gezondheids- en leefstijlbeleid bij bedrijven. Uit Amerikaans onderzoek blijkt wel een positieve opbrengst. Elke geïnvesteerde dollar aan gezondheidsbeleid zou 2,5 dollar opleveren vanwege lager ziekteverzuim.
Bonus
Ondanks het ontbreken van harde Nederlandse cijfers zal niemand het belang van gezond personeel ontkennen. Maar in hoeverre mogen werkgevers gezond gedrag van werknemers afdwingen? Wat Proper betreft mogen bedrijven gezond gedrag best iets meer orkestreren door de werkomgeving zo in te richten dat die alleen gezond gedrag toelaat. “Bij het anti-rook-beleid zien we ook dat wettelijke bepalingen uiteindelijk het meeste effect opleveren.”
Hans Groen van Waternet constateert dat in maatschappelijke discussies steeds vaker de vraag ter sprake komt of bedrijven hun personeel mogen verplichten beter op hun gezondheid te letten. Waternet stelt het onderwerp in ieder geval aan de orde in functioneringsgesprekken met medewerkers die regelmatig verzuimen. “Bij sommige medewerkers staat regelmatig een frituurpan op het fornuis. Als dat niet verandert, zal een afslankcursus waarmee we die persoon ondersteunen, geen effect hebben. We mogen niemand iets opdringen, maar als privégewoonten het werk raken, vind ik dat we als werkgever er alles aan moeten doen om tot een oplossing te komen.”
In Amerika voeren bedrijven al meer druk uit. Er bestaan nog geen wettelijke maatregelen, maar werknemers krijgen er wel een bonus als ze regelmatig sporten. Dat gaat Van der Meulen te ver. “Verplicht sporten is bij ons absoluut niet aan de orde, mensen hebben hun eigen verantwoordelijkheid. In Amerika worden IBM-medewerkers misschien wel met financiële prikkels gestimuleerd, maar wij vinden dit een verkeerd soort stimulans.
Nederlandse IBM’ers zitten heel anders in elkaar. Persoonlijke overtuiging en motivatie werken veel beter en langer.”
Mentaal frisse medewerkers
“Bedrijven doen in toenemende mate een beroep op de denkkracht van mensen.” Gerard Zwetsloot is senior onderzoeker en adviseur bij TNO Kwaliteit van Leven/Arbeid. Hij adviseerde de SER-commissie die onderzoek doet naar gezondheid en preventie bij bedrijven. “De productiviteit en creativiteit moeten omhoog. Bedrijven willen flexibel en breed inzetbaar personeel. Door deze intensivering van het werk worden psychosociale aspecten steeds belangrijker.”
Het valt niet allemaal onder het label ‘gezondheidsbeleid’, maar om aan alle eisen te kunnen voldoen, moeten medewerkers wel mentaal fris zijn. Veel bedrijven hebben volgens Zwetsloot blinde vlekken in hun gezondheidsbeleid. “De aandacht gaat, naast thema’s als arbo en verzuim, vooral uit naar leefstijlthema’s als meer bewegen en gezond eten. Gezondheidsprofessionals kunnen zich met dit laatste ook het best identificeren. Maar daarmee ben je er als bedrijf niet. Een bedrijf kan wel zeggen dat een medewerker meer zou moeten bewegen of gezonder moet eten, maar als er een vervelende werksfeer heerst, komt die boodschap echt niet over. Een bedrijf doet er goed aan om ook andere aspecten te integreren in het gezondheidsbeleid.”
Volgens Zwetsloot spelen daarbij vier aspecten een rol. Het eerste aspect is de leefstijl van een individuele werknemer. Het tweede is de gezondheid gerelateerd aan werk en werkplek: heeft een werknemer voldoende autonomie, is de werkplek ergonomisch verantwoord ingericht? Als derde spelen sociale interacties een rol: hoe zit het met leiderschap, bedrijfscultuur en werksfeer? En hoe gaat het management om met conflicten? En het vierde aspect is het menselijk kapitaal: wat maakt een bedrijf tot een aantrekkelijke werkgever, en hoe blijven medewerkers zo lang mogelijk aan de slag?
Deze vier aspecten kunnen zowel negatief als positief op elkaar inwerken. Om alle vier punten integraal aan te pakken, is samenwerking nodig. Het een valt namelijk onder de verantwoordelijkheid van de bedrijfsarts, het ander behoort tot het takenpakket van de leidinggevende of de afdeling personeelszaken. Zwetsloot: “Bedrijven die gezondheidsbeleid serieus willen nemen, moeten een optimale mix vinden tussen deze vier aspecten.”
17 februari 2009, gepubliceerd in Algemeen.
