Dat zitten ‘het nieuwe roken’ is, had Istvan Haarman (42) al vaker gehoord. Maar pas toen de Twentse contractmanager twee jaar geleden een artikel las over de schadelijke effecten van urenlang zitten, ging de knop om. En dus vroeg hij zijn werkgever om een sta-bureau. ‘Ik was de enige in het bedrijf, dus een beetje raar vonden mijn collega’s het wel.’

Zijn collega’s mogen hem voor gek verklaren, Haarman is geen uitzondering. In steeds meer kantoren rukt het in hoogte verstelbare bureau op. Werknemers kunnen er een deel van de dag staand achter de computer werken. Het idee: een actievere houding, productiever werken en minder risico op allerlei welvaartsziekten. Maar klopt dat? Of is staand werken de zoveelste ongefundeerde kantoorhype?

Dat laatste zeker niet, zegt Dick Thijssen, hoogleraar cardiovasculaire fysiologie en inspanning aan het Radboud-umc in Nijmegen en in Liverpool. ‘Lange tijd dachten we: met overdag zitten is niet zo veel mis, als je daarnaast maar genoeg beweegt. Maar sinds kort weten we dat de negatieve effecten van te veel zitten losstaan van iemands verdere leefstijl. Al sport je nog zo veel, urenlang zitten blijft schadelijk.’

Iemand die niet sport maar tijdens de werkdag wel regelmatig een rondje loopt, heeft een even hoog of zelfs lager risico op hart- en vaatziekten en diabetes dan een sportieveling die urenlang op z’n stoel hangt, verduidelijkt de hoogleraar. Maar wat is precies het probleem met dat zitten? ‘Langer dan drie uur zitten veroorzaakt acuut veranderingen in je lichaam. Je bloedvaten werken minder goed, de suikerregulatie wordt slechter en de doorbloeding naar je hersenen neemt af.’

Daar komt bij dat urenlang in dezelfde houding zitten slecht is voor ons spier- en skeletstelsel, vult ergonoom Erwin Speklé van de Arbo Unie aan. Sterker nog: ‘We hebben sterk bewijs dat mensen die veel zitten, eerder doodgaan. Dat verband is causaal, net als dat tussen te lang zitten en diabetes type 2.’

Wie – verdeeld over de dag – maximaal zes uur zit, hoeft zich weinig zorgen te maken. Maar Nederlanders zitten dagelijks gemiddeld bijna negen uur. Mensen met een kantoorbaan zelfs vaak nog meer. Speklé: ‘Ga maar na, je zit ’s ochtends aan de ontbijttafel en stapt in de auto naar je werk. Daar zit je achter je bureau en in vergaderruimten. Aan het eind van de dag rijd je weer naar huis. Na het avondeten – aan tafel – besteed je de avond op de bank met Netflix. Zo kom je makkelijk op dagelijks elf, twaalf uur.’

Werken aan een zit/sta-bureau is een van de makkelijkere dingen die je kunt doen om het aantal zit-uren in je dag te beperken. Maar zeker niet het enige, zegt onderzoeker Hidde van der Ploeg van het VU Medisch Centrum. ‘Het zit hem in de kleine dingen: staand vergaderen, ijsberen aan de telefoon, een wandeling tijdens je pauze. Ook om het half uur even twee minuten rondlopen langs een collega, de printer of de koffieautomaat helpt al om de negatieve effecten te doorbreken.’

Mensen die op kantoor deels staand werken, zeggen vaak zich aan het eind van de werkdag fitter en energieker te voelen. Zo ook Istvan Haarman. ‘Vroeger was ik aan het eind van de werkdag vaak moe en lusteloos, ik had vaak nauwelijks nog puf om te sporten. Sinds ik sta, voel ik me veel frisser en energieker.’

Toch, zeggen de onderzoekers, moeten we het zitten ook niet demoniseren. De hele dag staan is nog beroerder dan de hele dag zitten, benadrukt Speklé. ‘Dat veroorzaakt evengoed kwalen, zoals spataderen.’ Om die reden dragen bijvoorbeeld chirurgen – die tijdens hun werk urenlang staan – soms steunkousen.

De experts die de Volkskrant sprak zijn dan ook geen fan van de vergelijking tussen zitten en roken. Speklé: ‘Zitten is in principe een natuurlijk fenomeen. Het probleem is dat onze samenleving een sedentair leven bevordert. Kijk maar eens om je heen, overal staan stoelen. Honderd jaar geleden had 10 tot 20 procent van de bevolking een zittend beroep. Nu is dat 80 tot 90 procent.’

Heilige graal

Hoewel een sta-bureau niet de heilige graal is, snijdt de gedachte erachter dus wel degelijk hout. Experts zijn het erover eens dat werkgevers meer zouden moeten doen om hun mensen te beschermen tegen de gevaren van te lang zitten. Thijssen: ‘Vroeger werd er gerookt op de werkplek en zaten gebouwen vol asbest. Pas nu de gezondheidsrisico’s daarvan bekend zijn, eisen we maatregelen. Dat zouden we ook moeten doen nu we weten dat zitten schadelijk is. Natuurlijk blijft de keus om te gaan staan aan werknemers, maar je moet hun die keus in elk geval geven.’

Wat Speklé betreft hebben over een paar jaar alle Nederlandse kantoren in hoogte verstelbare bureaus – en dan het liefst elektrische. ‘Wisselen tussen zitten en staan moet snel kunnen en weinig moeite kosten, anders doen mensen het niet. En goede voorlichting is belangrijk. Ik zie nu soms mensen alleen nog maar staan. Terwijl het echt draait om afwisseling.’

Wat is dan de juiste balans daarin? Het onderzoek naar de precieze effecten van zitten is nog volop gaande, zegt Speklé. ‘Op basis van wat we nu weten, adviseer ik: ga voor elke drie kwartier dat je zit één kwartier staan.’

In de organisatie van Haarman hebben medewerkers die een sta-bureau willen daarvoor nog altijd een medische verklaring nodig. Toch is hij niet meer de enige met een hoge tafel. ‘De collega met wie ik mijn kamer deel, heeft er sinds kort ook een. Die zag hoeveel goed het voor mij doet en dacht: dat wil ik ook.’